هوش مصنوعی (AI) در سال‌های اخیر به یکی از ابزارهای کلیدی در مدیریت و ارائه خدمات موزه‌ها تبدیل شده است. این فناوری، با ایجاد تعاملات هوشمند، بهبود دسترسی و تحلیل داده‌ها، تجربه بازدیدکنندگان را ارتقا می‌بخشد و مدیریت مجموعه‌های فرهنگی را کارآمدتر می‌کند. در این یادداشت، به بررسی جنبه‌های مختلف استفاده از هوش مصنوعی در موزه‌ها و تأثیر آن بر این صنعت می‌پردازیم.
1. تعامل هوشمند با بازدیدکنندگان
یکی از نوآوری‌های مهم در موزه‌ها، به‌کارگیری اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی برای تعامل با بازدیدکنندگان است. به عنوان مثال، اپلیکیشن AskMona که در نشست هوش مصنوعی پاریس معرفی شد، به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد با آثار هنری مانند «مونالیزا» گفتگو کنند. این ابزار با پردازش زبان طبیعی، به سؤالات تاریخی و هنری پاسخ می‌دهد و اطلاعات دقیق‌تری در اختیار بازدیدکنندگان قرار می‌دهد.
در سال ۲۰۱۶، موزه تیت (Tate) با همکاری مایکروسافت جایزه IK را به پروژه Recognition اهدا کرد که با استفاده از هوش مصنوعی، آثار دیجیتالی‌شده را با عکس‌های خبری روز مطابقت می‌داد. همچنین، ویژگی Art Selfie که توسط Google Arts & Culture معرفی شد، امکان تطبیق عکس‌های سلفی کاربران با پرتره‌های موزه‌ای را فراهم کرد و به محبوبیت جهانی رسید.
۲. موزه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی
برخی موزه‌ها به‌طور کامل بر پایه هوش مصنوعی طراحی شده‌اند. موزه Dataland که توسط رفیک آنادول در لس‌آنجلس تأسیس شده است، شامل مجسمه‌های دیجیتالی زنده‌ای است که از داده‌های مختلف مانند تصاویر گیاهان و حیوانات ساخته شده‌اند. این موزه نمونه‌ای از چگونگی ادغام هنر دیجیتال و هوش مصنوعی برای ایجاد تجربه‌های جدید است.
۳. راهنمایان تعاملی و رباتیک
موزه‌ها از راهنمایان مجازی و ربات‌های هوش مصنوعی برای ارائه اطلاعات به بازدیدکنندگان استفاده می‌کنند. این فناوری امکان ارائه توضیحات شخصی‌سازی‌شده درباره آثار هنری را فراهم کرده و مسیرهای بازدید را بهینه‌سازی می‌کند. نمونه ایرانی این نوع راهنما، ربات موسیتو است که در ایستگاه گردشگری عباس آباد مستقر است.
۴. مستندسازی و تحلیل مجموعه‌ها
هوش مصنوعی نقش مهمی در مستندسازی و دیجیتالی‌سازی اشیای موزه‌ای دارد. سیستم‌های یادگیری ماشین می‌توانند اطلاعات مرتبط با آثار را ثبت کرده و فرآیندهای بایگانی را ساده‌تر و دقیق‌تر کنند. همچنین، این فناوری امکان تحلیل و شناسایی الگوهای تاریخی را فراهم می‌کند که می‌تواند به پژوهشگران در درک بهتر آثار کمک کند.
۵. بهبود دسترسی و تجربه بازدیدکنندگان
موزه‌ها از هوش مصنوعی برای ارائه تجربه‌های شخصی‌سازی‌شده استفاده می‌کنند. به‌عنوان مثال، موزه لوور سیستمی را توسعه داده است که با تحلیل علایق بازدیدکنندگان، نمایشگاه‌های مرتبط را به آن‌ها پیشنهاد می‌دهد. و همچنین موزه هنر متروپولیتن (Met) در نیویورک یک پروژه هوش مصنوعی به نام Art Explorer را توسعه داده است که از یادگیری ماشین برای پیشنهاد آثار هنری بر اساس علاقه بازدیدکنندگان استفاده می‌کند. این سیستم با تحلیل تعاملات کاربران در وب‌سایت و اپلیکیشن موزه، پیشنهادهای شخصی‌سازی‌شده ارائه می‌دهد و بازدیدکنندگان را به بخش‌هایی از مجموعه که ممکن است مورد علاقه آن‌ها باشد، هدایت می‌کند.
۶. امنیت و حفاظت از آثار
یکی از کاربردهای حیاتی هوش مصنوعی در موزه‌ها، استفاده از سیستم‌های امنیتی هوشمند برای محافظت از آثار ارزشمند است. فناوری‌های نظارتی مبتنی بر هوش مصنوعی مانند تشخیص چهره و تحلیل ویدئویی، فعالیت‌های مشکوک را شناسایی کرده و اقدامات لازم را برای حفظ امنیت آثار انجام می‌دهند.
۷. تحلیل داده‌های بازدیدکنندگان
موزه‌ها با استفاده از داده‌کاوی و تحلیل داده‌های بازدیدکنندگان، می‌توانند روندهای رفتاری آن‌ها را بررسی کنند. این اطلاعات به برنامه‌ریزان موزه‌ها کمک می‌کند تا نمایشگاه‌ها و خدمات خود را بر اساس نیازهای بازدیدکنندگان بهینه‌سازی کنند.
۸. حفاظت و مرمت آثار هنری
هوش مصنوعی در مرمت و حفاظت آثار تاریخی نیز کاربرد دارد. با استفاده از پردازش تصاویر با وضوح بالا، الگوریتم‌های یادگیری عمیق می‌توانند آسیب‌های موجود در آثار را شناسایی کرده و راهکارهای بهینه‌ای برای مرمت ارائه دهند. این روش نه‌تنها زمان مرمت را کاهش می‌دهد، بلکه دقت و کیفیت کار را نیز بهبود می‌بخشد.
- هوش مصنوعی در ترجمه خودکار توضیحات آثار
برخی از موزه‌های بزرگ مانند موزه لوور و موزه ارمیتاژ از ترجمه‌های خودکار مبتنی بر هوش مصنوعی برای ارائه توضیحات آثار هنری به زبان‌های مختلف استفاده می‌کنند. این فناوری باعث شده است که موزه‌ها برای بازدیدکنندگان بین‌المللی دسترس‌پذیرتر شوند و تجربه‌ای چندزبانه ارائه دهند.
- خوانش کتیبه های و الواح تاریخی با هوش مصنوعی
اﺳـﺘﻔﺎده از ﭘـﺮدازش ﺧـﻮدﮐﺎر زﺑـﺎن ﻃﺒﯿﻌﯽ – ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺣـﻮزه ﻫـﺎي ﭘـﺮ روﻧـﻖ و ﻣـﻮﻓـﻖ ﻫـﻮش ﻣـﺼﻨﻮﻋﯽ – ﻣﯽ رود ﮐﻪ در موزه آﻏـﺎز ﺷـﻮد. ﺑـﺮاي ﻣـﺜﺎل : ﮔـﺮوﻫﯽ از ﭘـﮋوﻫـﺸﮕﺮان اﺳـﺮاﺋﯿﻠﯽ ﺧـﻄﻮط ﻣﯿﺨﯽ ﺑـﺎﺑﻠﯽ( 539 ﺗـﺎ 331 ﭘﯿﺶ از ﻣﯿﻼد)روي اﻟـﻮاح ﮔﻠﯽ را ﺑـﺎ ﺷـﻨﺎﺳـﺎﯾﯽ ﮐﻠﻤﺎت ﺟـﺎ اﻓـﺘﺎده روي ﻗـﺴﻤﺖ ﻫـﺎي آﺳﯿﺐ دﯾﺪه ﻣـﺮﻣـﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ. ﻣـﺪل آن ﻫـﺎ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺷـﺒﮑﻪ ﻋﺼﺒﯽ ﺑـﺎزﮔﺸـﺘﯽ اﺳـﺖ ﻣﯽ ﺗـﻮاﻧـﺪ روي ﻣـﺘﻮن ﮐﻮﺗـﺎه اداري ﻧﻈﯿﺮ ﻗـﺮاردادﻫـﺎ، رﺳﯿﺪﻫـﺎ، آﯾﯿﻦ ﻧـﺎﻣـﻪ ﻫـﺎي دادرﺳﯽ و ﻏﯿﺮه ﮐﻪ ﻗـﻮاﻋـﺪ آن ﻫـﺎ ﻣـﻨﻈﻢ و ﻣـﺸﺨﺺ اﺳـﺖ، ﺗـﺎ 88.5 درﺻـﺪ ﮐﺎراﯾﯽ داﺷـﺘﻪ ﺑـﺎﺷـﺪ. آﻣـﻮزش ﺷـﺒﮑﻪ روي ﻣﺠـﻤﻮﻋـﻪ اي از 1,400 ﻣـﺘﻦ ﮐﻪ ﺑـﺮاي آن ﻫـﺎ ﻧـﺴﺨﻪ اي از ﺧـﻂ ﻣﯿﺨﯽ و ﺗـﺮﺟـﻤﻪ ﻻﺗﯿﻦ آن را در اﺧﺘﯿﺎر دارﻧـﺪ ﭘﯿﺶ ﻣﯽ رود.
نتیجه‌گیری
هوش مصنوعی توانسته است موزه‌ها را به مراکزی هوشمند و پویا تبدیل کند که تجربه بازدیدکنندگان را بهبود می‌بخشند و مدیریت مجموعه‌های هنری و تاریخی را تسهیل می‌کنند. از راهنمایان هوشمند و امنیت دیجیتالی گرفته تا مستندسازی و مرمت آثار، این فناوری نقش اساسی در آینده موزه‌ها ایفا خواهد کرد. با توسعه مداوم هوش مصنوعی، موزه‌ها نه‌تنها جاذبه‌های فرهنگی خود را حفظ خواهند کرد، بلکه راه‌های نوآورانه‌ای برای تعامل با بازدیدکنندگان ایجاد خواهند کرد. آینده هوش مصنوعی در موزه‌ها روشن است، اما برای اجرای اخلاقی و مؤثر آن، نیاز به دقت و نظارت بیشتری خواهد بود.
